Yazan ve derleyen EKREM GÜNAYDIN
İzinsiz iktibas edilemez.
O yıllarda sinemanın keyfi bir başkaydı. Geceleri ise açık hava sinemalarının keyfine doyulmazdı. Sinemalarda genellikle Türk filmleri oynardı. Film başlamadan önce sinemanın önü temizlenir ve toz kalkamasın diye sulanırdı. MÜZİK SESİ, FİLMİN BAŞLAYACAĞINI İŞARET EDİYORDUCam şişelerdeki gazoz ve kolalar satışa sunulmak için buzla dolu kovalara konulurken hoparlörden yükselen müzik sesi “filmin başlamasına az kaldı” dercesine evlerin pencerelerinden içeri sızıyordu. Tahta iskemlelere oturduktan sonra, çekirdeğini çıtlatarak izlenirdi filmler. Bazı aileler faytonla sinemaya gelirdi. Elektrik kesintileri bile sinema sevgisinin önüne geçemedi. O dönem Batman bazen bir ay boyunca elektriksiz kalır. Ancak sinemacılarda çare tükenmez. Sinemanın önüne koca bir traktör gelir. Kimse ne işe yaradığını bilmiyor. Bir iki metre uzunlukta siyah kayış bağlı traktör çalışınca sinemaya elektrik gelir. Sinemaseverler film izlemenin keyfini traktör sayesinde yaşarken, mahalleli ise traktörün çıkardığı gürültüden dolayı bir ay boyunca kâbusu yaşardı.
İLK SİNEMA SEYRAN, 1955’TE AÇILDI1950’li yıllarda 1. Caddede Arıkan Ailesi tarafından açılan Seyran Sinemasından sonra kentte ardı ardına sinema salonları açılmaya başlanmıştı.EVİN SİNEMASI, DÖNEMİN EN POPÜLER MAHALLESİNDEYDİAkyürek Mahallesi’nde bir zamanlar zirai donatım kurumu olarak da hizmet veren Geçit Büryan’ın hemen arkasında bulunan binadaydı. TPAO yolu üzerinde ve o zamanlar Batman’ın en popüler mahallesinde bulunuyordu. Batman’ın ilk sinemasıydı. 1 ve 2. Caddenin merkezi konuma gelmesi ile yeni yerleşim yerlerinin Aydınlıkevler ve Yeni Mahalle’ye doğru kayması ile önemini yitirdi. Yeni sinemaların açılmasıyla faaliyetine son verdi ancak ismi yıllarca dilden dile dolaştı.SARAY SİNEMASI, KIŞIN DA HİZMET VERİYORDUSaray Sineması’nın kışlık bölümü, artan nüfusa paralel olarak gelişen birinci caddenin sonunda ahşap bir binada hizmet veriyordu. Meşhur Hüseyin Platin’in dükkânının karşısında yer alıyordu.
YAZLIK SARAY SİNEMASI, DAHA GENİŞ VE FERAHTIEskinin Tekel Caddesi olarak anılan şimdiki Gülistan Caddesi’nin ortalarında bir yerdeydi. TPAO’da yer alan site sinemasından sonra ailelerin en sık gittiği sinemalardandı. Diğer sinemalara göre daha geniş ve ferahtı. Film başlamadan yarım saat önce çocuklar kapının önünde toplanırdı. Bilet alacak paraları olmadığı için içeri giren karı-kocadan birinin ya entarisinin ya da ceketinin ucunu çaktırmadan tutarak, ailenin küçük çocuğu numarasına yatarak içeri girmeye çalışırlardı. Bazen görevli göz yumardı bazen de gerçekten yuttururdular.RAMAN SİNEMASI, TERS TAVANLIYDIYeni Mahalle’de şu anda Bayramoğlu İş Hanı olarak hizmet veren yerdeydi. Batman’da o zaman yeni açılan sebze halinin yanındaydı. Pasajın yarısına kadar ön tarafı Kışlık Raman Sinemasıydı. Geri kalan kısım Yazlık Raman Sineması’ydı. Ahşaptan yapılmış ters tavanı sanki her an seyircinin üstüne düşecek gibiydi. Parası olmayanlar filmi, o zamanlar tek katlı olan sebze hali dükkânlarının üstüne çıkıp izlerlerdi. Bulunduğu konum o dönem Batman’ın en merkezi yeriydi. Sinemanın önüne gelen sigara, eskimo, sakız, ciğer satıcıları gibi işportacılar da orayı adeta panayır yerine çevirirdi.
MEHTAP SİNEMASI YAZLIK VE KIŞLIKTIKısmet Mahallesi, Aydınlıkevler ve Çarşı Mahalleleri’nin ortasında bulunan sinema da hem kışlık hem yazlık sinema olarak hizmet veriyordu. Özellikle yazlık sinemaya bitişik evlerde yaz aylarında misafir enflasyonu yaşanıyordu. “Misafirlik bahane film izlemek şahane” mantığı ile yazın o evlerden misafir eksik olmazdı. Sinemanın loca bölümü gibi hizmet veriyordu. İzleyiciler bazen “şu evlerden de bilet parasının yarısının alınması lazım” şeklinde espri yaparlardı. SİTE SİNEMASI, KENTİN EN ÖNEMLİ SİNEMASIYDIKışlık Site Sineması, Batman’ın en önemli sinemalardandır. TPAO’nun etrafı o zaman açıktı. Üretim sahasının dışında vatandaşlar diğer yerlere serbestçe gidip gelebiliyordu. Hasankeyf yolu şu an Petrol İş binasının yanından geçiyordu. Petrol İş’ten sonra küçük bir akaryakıt istasyonu vardı. Onu biraz geçtikten sonra karşıda Çekirdekçi Ali sizi karşılardı. Oradan çekirdeği alıp öyle sinemaya giderdiniz. TPAO’da Petrolspor sahasının hemen üst tarafında yer alan sinemalardan Kışlık olan sinema yakın zamana kadar hizmet veriyordu. Daha sonra Yazlık ve Kışlık sinema yıkılıp yerine okul yapıldı. SONRA BİRER BİRER YIKILIP YERLERİNE BİNA YAPILDISonra o sinemalar birer birer yıkılmaya, yerlerine koca bina ve dükkânlar yapılmaya başlandı. Zamanla arabalar çoğalmaya, faytonlar yok olmaya, seyyar dondurmacıların yerini hazır dondurmalar almaya başladı. 2005’TE YILMAZ GÜNEY SİNEMASI AÇILDI246 kişilik Yılmaz Güney Sinema Salonu, 2005 yılında şimdiki yerinde hizmet vermeye başladı. Turgut Özal Bulvarı Wordmar AVM karşısında bulunan sinema, gençlerin uğrak mekânlarından biri oldu. Sinema Salonu, şu anda Dicle Anter yönetiminde hizmet vermeye devam ediyor. Daha sonra Wordmar ve Batman Park AVM’de de sinema bölümleri açılarak hizmet vermeye başladı.
“TOPRAĞIN KANI” FİLM EKİBİ BATMAN’A GELMİŞTİSenaryosunu Recep Bilginer ile Ayşe Şasa’nın yazdığı, Atıf Yılmaz’ın yönettiği, 1966 yapımı siyah-beyaz filmin başrollerinde Fikret Hakan, Belgin Doruk, Erol Taş, Feyzi Tuna, Tuncer Necmioğlu ve Nuran Aksoy oynuyordu. Görüntü Yönetmenliğini Gani Turanlı’nın yaptığı “Toprağın Kanı” film ekibinin Batman’a gelişi ülke genelinde ilgi uyandırmış, uzun bir süre basının gündemini oluşturmuştu. Ünlü sanatçıların doğuya gelmesi, Batman halkı ve TPAO çalışanları için gurur kaynağı olmuş, şenlikli kutlamalar yapılmaya başlanmıştı. Film ekibi gelmeden önce büyük hazırlıklar yapılmıştı. Oyuncular, TPAO sitesinde mühendislere tahsis edilen konforlu lojmanlarda kalmıştı. Konusu Hasankeyf ve Batman’da geçen Toprağın Kanı, Millî Petrol Davası’na hizmet eden bir filmdi. Filmin kalbi yaralı delikanlısı Hüseyin, Hasankeyf’ten ayrılır, Batman’da rafineride çalışmaya başlar. Kişilerin kendilerini petrole adadıkları bu yeni çevrede o da bir petrol tutkunu olur. Verilen petrol mücadelesinin nihayetinde Batman kentleşir, beş altı yıl içinde binaların yükseldiği, işçi lojmanları, okulu, hatta yüzme havuzu olan bir yerleşime dönüşür. Hüseyin, kendi köyünden rafineriye işçi toplar. Filmde yakın zamana kadar yol iz bilmeyen “köylüler” işçi olur, sendika kurar, greve gider, toplu sözleşme imzalar... NUSRET KOYUNCU, O YILLARI ANLATIYOREmekli öğretmen Nusret Koyuncu, Batman’ın sinema hayatını anlatıyor: “O dönemde Batman halkı sinemaya büyük ilgi gösterirdi. Sinemaların önünde Mardin çekirdeği, gül çekirdeği, içeride de gazozlar satılırdı. Zamanla limonatalar piyasaya çıktı. Sinema başlamadan yarım saat evvel yüksek sesle şarkılar çalınırdı. Ferdi Tayfur ve Esengül’ün, Neşe Karaböcek ve Emel Sayın gibi sanatçıların 45’lik plakları çalardı. Herkes, filmin başlayacağını anlardı. Sessizlik hakim olurdu. Herkes pür dikkat filme odaklanırdı”
ARIKAN AİLESİ, BATMAN’IN İLK SİNEMACILARI1955 yılında Batman’da ilk sinema salonunu açan Arıkan Ailesi, film günlerinde Batman’ın panayır alanına dönüştüğünü söylüyor ve ekliyor “1955 yılında Batman’da ilk olarak Seyran Sineması’nı 1. Caddede açtık. Daha sonra Akyürek Mahallesi’nde yazlık olarak devam etti. 1962 yılında Mehtap Sineması ve Kışlık Mehtap Sineması açıldı. O yıllarda tek eğlence kaynağı olan sinemalara aileler panayır havası içinde gelir, akşam yemeklerini de film seyrederek yerlerdi. Sinema Batman’ın sosyal yapısına etki etmiş kültürüne ve nezaketine etkili olmuştur”
NOT:Nostalji köşemizi hazırlarken bize bilgi ve fotoğraf desteğinde bulunan başta Ekrem Günaydın olmak üzere Arıkan Ailesi’ne teşekkür ediyoruz.https://www.facebook.com/ekrem.gunaydin?ref=ts&fref=ts