Doğduğu Hisar Köyü’ndeki evinin önünde, Batman’da ve Dünya’nın bir çok yerinde ölüm yıldönümünde bir kez daha anıldı alim ve Şair Cigerxwin.
Yazılarından ve şiirlerinden çok etkilendiğim büyük üstadı hep Seydaye Cigerxwin diye telaffuz ederim.
Her anmada isminin başına mutlaka Seyda sıfatını eklerim.
Çünkü aydınlanması, şair, tarihçi, yazar olmasını sağlayan şey, medrese eğitimi ve imamlığıdır.
İslam dininde ihtisas yaparak yaşanan adaletsizliğin ve zulmün farkına varmış ve seyda olmuş .
İslam dini hakikatinden cesaretini alarak zulme ve haksızlığa karşı çıkmıştır, yaşamı boyunca.
Ezilenlerin ve haksızlığa uğrayanların yaşadıklarını kendine o kadar dert edinmiş ve buna karşı çıkmıştır ki halk arasında ona Cigerxwin denilmeye başlanmıştır.
Cigerxwin, Kürtçede ciğeri yanan anlamında kullanılıyor.
Ben bu yazımda yoruma çok girmeden, ölüm yıldönümünde sizlere hayat hikayesini farklı kaynaklardan edindiğim bilgilere göre paylaşacağım.
*
Asıl ismi Şêxmus Hesen olan Cigerxwin dünyada tanınan alim , tarihçi, yazar ve büyük bir şairdir.
1903 yılında Gercüş İlçesine bağlı Hisar Beldesi’nde dünyaya gelir.
Daha çocuk yaşlarında anne ve babasını kaybeden Cigerxwin’e ablası bakar.
Evli Ablasının durumu iyi olmadığı için çocukları ile birlikte onu şeyh ve ağaların ırgatı olarak çalıştırırlar.
Irgatlık döneminde bölgemizdeki ağa ve şeyhlerin zulmüne bizzat maruz kalarak tanıklık eder.
1914 yılında ortaya çıkan I. Dünya Savaşı nedeniyle ailesiyle beraber Suriye’nin Amude şehrine göç eder.
Göçtüğü Amude şehrinde yine açlık, susuzluk ve sefalet karşı karşıya kalırlar.
Cigerxwin, burada da ağaların ve şeyhlerin yanında ırgatlık yapmak zorunda kalır.
Cigerxwin, yaşadığı zor yaşam şartlarına rağmen okumaya meyillidir.
Hisar köyünde olduğu gibi Amude şehrinde de Ablasından habersiz medreselere gitmeye başlar.
Kısa sürede okuma ve yazmayı öğrenir.
Mederese eğitiminde başarı gösteren ve çocukluk yıllarını geride bırakan genç Cigerxwin, artık ağa ve şeyhlerin yanında çalışmayı red eder.
Irgatlığı bıraktıktan sonra medresede eğitimi başlangıcından 9-10 yıl sonra icazet (diploma) alarak Suriye’nin Kamışlo ilçesinde bulunan Hasdajor köyünde ilk kez imamlığa başlar.
İmamlıkla birlikte yaşamında ciddi değişimler başlar.
İmamlığının yanında ağalığın ve şeyhliğin egemen olduğu köyleri dolaşmaya başlar.
Bu köy dolaşmaları Irak, İran ve Suriye sınırlarına kadar da uzar.
Bir tarafta da Türk, Arap, Kürt aydın ve yazarlarla görüşmeler yaparak edebiyatla ilgilenmeye başlar.
Kamuran Bedirxan ve Celadet kardeşlerin kurmuş olduğu Hawar (Çağrı) dergisinin dağıtım ve yayın alanlarına destek verir ilk yazdığı şiirlerinin de bu dergide yayınlanır.
Şiirleri yayılmaya başlayan Cigerxwin, artık daha geniş bir kitle tarafından tanınan bir alim ve yazar olarak tanınır.
Tarih, şiir ve yazarlık alanlarında önemli başarılar elde eden Cigerxwin, 1947 yılında ilk kitabı olan Cim û Gulperî eseri basımı yapılır.
İlk kitabından sonra 8 divanı yayınlanır ve dünya çapında ilgi görür.
Hem imamlık hem de şair ve yazarlığı ile ağalara ve şeyhlere karşı ezilen insanların savunuculuğunu yapar.
Okuma yazmanın aydınlanmadaki rolü ve etkisine binaen de medreselerin yanı sıra modern bir eğitim anlayışına sahip olan bir okulun açılmasına öncülük eder.
Suriye’de açılan bu okulda Kürt çocukları eğitim görmeye başlar ve okul çok zaman geçmeden Suriye’nin bir kısmını denetim altına alan Fransızlar tarafından kapatılır.
Ama buna rağmen eğitime ve halkı bilinçlendirme çalışmalarından vazgeçmez 1917 yılında yapılan Devrim ile beraber, ezilen insanların artık yüzlerini Doğu’ya döndürmeleri gerektiğini söyler.
Suriye’de insan hakları mücadelesi için yaptığı çalışma esnasında bu alanda aktif olan sol ve sosyalistlerle işbirliği yapar.
1958 devriminden hemen sonra Bağdat yönetiminden davetiye alır Irak’a gider, Bağdat Üniversitesinde Kürtçe’nin Kurmanci lehçesiyle alakalı dersler vermeye başlar.
Bağdat yönetimi ile fikirsel olarak anlaşamayacağını anlayınca da Irak Kürt bölgesine geçer burada da uyum sorunu yaşayınca Suriye’ye dönüş yapar.
Suriye’de bir çok eğitim merkezi ve kurumunun kurulmasına öncülük eder.
Kendi kurduğu kurumların yanı sıra, diğer eğitim ve sanatsal amaçlı kurumların kurulmasında da yardımda bulunur.
1979 yılında 76 yaşına geldiğinde ve Avrupa’ya geçiş yaparak İsveç’e yerleşir.
1984 yılında gözlerini İsveç’te yaşamını yitirir.
Ünlü Kürt Şair Cigerxwin vefatından sonraya vasiyeti üzerine Cenazesi Suriye’nin Kamişlo kentine götürülüp definedilir.
Modern Kürt şiirinin öncüsü olarak anılmaktadır. Cigerxwin’in anıları da yurtdışında APEC tarafından ‘jînenîgariya min’ ismiyle yayınlanır.
Anıları Türkiye’de de yayınlanan Cigerxwin’in Türkiye anılarına ise Evrensel Yayınları tarafından ‘Hayat Hikayem’ ismi verilmiştir.
Alim, şair, tarihçi ve insan hakları savunucusu Seydaye Cigerxwin’in yıllardır eserleri dilden dile dolaşıyor.
Diyarbakır’da Kayapınar Belediyesi Kültür Merkezine Cigerxwin ismi verilmiştir.
Batman’da ise Şafak Mahallesinde bulunan bir parka bir eserinin ismi olan Kine-Em ismi verilmiştir.
Merhum Seydaye Cigerxwin’i ölümünün 37. yıldönümünde rahmetle anıyorum.